28/09/12

'tristu, trista' NON 'triste'

Duncas, est giustu: "como mannai mea est semper trista", "deo non so mai tristu",

27/09/12

"pessonàgiu" NON "personàgiu"

 Comente "pessone", mègius "pessonàgiu". Custa paràula, in prus de inditare pessones nòidas e famadas, podet inditare finas sa bisura de una pessone: "est un'òmine galanu de pessonàgiu".

'operaju' NO 'operàju'

Est craru chi 'operaju' est un'adatamentu dae s'ita. 'operaio', ca si esseret istadu su resurtadu de su latinu OPERARIUM, diat èssere istadu '*oberàrgiu'.

Sigomente sa règula Lsc cussìgiat de pònnere s'atzentu in sa penùrtima vocale 'tònica', e sa «j» no est una vocale ma una semicunsonante, non bi cheret atzentu.

Duncas, s'iscriet 'operaju'.



24/09/12

"cale si siat" NON "cale-si-siat" o "calesisiat"

Duncas, est mègius a iscrìere "una die cale si siat", "so dispostu a comporare a cale si siat preju".

"giùghere" vs "batire"

Pro su verbu italianu "portare", in sardu tenimus duas tradutziones: giùghere e batire. 
"giùghere" pro leare una cosa a largu dae sa pessone chi faeddat: si cheres, ti nche giugo su libru.

"batire" pro leare una cosa a curtzu a sa pessone chi faeddat: a mi nche lu batis su libru?


23/09/12

"gama, gatu, gustu" NON "bama, batu, bustu"

In unas cantas biddas, sa "g" de cumintzu de paràula, si est pretzèdida dae vocale, podet rùere: sa ama, su atu, su ustu, pro torrare si est pretzèdida dae cunsonante, ma... cambiada in "b"! E duncas: sas bamas, sos batos, sos bustos. Pro ite? Ca, sigomente in custas biddas ruet sa "b" de cumintzu de paràula cando est pretzèdida dae vocale (su entu, su inu, etc.), si pessat chi si tratet de "b" finas cando a rùere est una "g". Naramus chi est una "ricostrutzione farsa", no etimològica. Est sa matessi cosa chi càpitat in Ennàrgiu > Bennàrgiu, chi però est giustu a iscrìere Ghennàrgiu.

Tando, est giustu a iscrìere gama, gatu, gustu, gustare, etc.







"ne, nen" NON "né"

Sa negatzione "ne" si ponet in dae in antis de paràula chi cumintzat in vocale, "nen" in dae in antis de paràula chi cumintzat in cunsonante: ne ando, nen bèngio.

In "ne" non b'at bisòngiu de pònnere atzentu ca, diferentemente dae s'italianu, in ue servit pro la distìnghere dae su pronùmene ne, in sardu non si podet cunfùndere cun su pronùmene "nde".

 

22/09/12

pessone NON persona

Finas a pàrrere de M.L.Wagner (DES), "pessone" est un'addatamentu de su toscanu antigu "persone" (singulare), cun s'aplicatzione de sa règula -RS- > -ss-.
Est giai presente, comente "persone", in documentos sardos antigos: Istatutos Tataresos, etc.
Est presente finas in sas formas dialetales "persone, personi, pessoni, pressõi, pressõi".
Sa forma "persona" est un'italianismu reghente.

21/09/12

linguista, linguìstica NON limbista, limbìstica

Sa sièntzia chi istùdiat sa limba est, in sardu, sa linguìstica , su chi l'istùdiat est su linguista . Custas duas paràulas sunt cultismos, non sunt derivados dae limba .
Gasi comente su frantzesu linguistique non derivat dae langue , s'ispagnolu lingüística non derivat dae lengua , su romenu lingvistică non derivat dae limbă . Chi si tratet de unu cultismu lu narat craru su fatu chi in inglesu est linguistics , in maltesu est lingwistika , finas in norvegesu (bokmål) est lingvistikk , cando chi sa paràula "limba" est totu diferente.
Duncas, non si cumprendet pro ite calicunu in sardu narat "limbista, limbìstica, limbìsticu". Su giustu est linguìstica , linguista .

"soledade" NON "solitudine"

Su faeddu "soledade" (o "solidade") est unu prèstidu antigu dae s'isp. "soledad". Est mègius a pònnere custu chi non s'italianismu reghente "solitùdine".

"vocabulàriu" NON "fueddàriu" o "faeddàriu"

In sardu, su perìgulu prus mannu de oe sunt sas interferèntzias lessicales dae s'italianu e finas dae s'inglesu. Sende gasi, calicunu, in càmbiu de agiuare a afortire sas paràulas fundamentales chi arriscant de iscumpàrrere (nùmenes de sos colores, de sos meses, etc.) perdet tempus imbentende paràulas, finas cando su sardu las tenet e sunt giai raighinadas in sa limba. A dolu mannu, si tratat de sa "maladia linguìstica" connota comente "diferentzialismu", chi tenet amigos finas in Sardigna, mescamnete in su Cabu de Giosso, pustis chi unos trinta annos a como aiat "atacadu" in Cabu de Susu.

Una de sas paràulas cultas chi est presente dae meda in sardu est su tèrmine "vocabulàriu", in totu sas variedades e in totu sas òperas de lessicografia finas antigas.
Calicunu, non cuntentu de custu resurtadu e bidende chi custu faeddu est tropu assimigiante a s'it. "vocabolario", at pessadu de imbentare unu faeddu. E tando, dae "vocabolo" > "fueddu" at formadu "fueddàriu"! Ite imbentu e ite creatividade! Baddu si b'ant pessadu mai sos italianos chi podiant imbentare "parolario", sos ispagnolos "palabrario", etc.! De totu tenìamus bisòngiu, francu de cambiare/imbentare "fueddàriu" e de pònnere a rìere chie faeddat sus sardu o lu cheret imparare.

Duncas, nos mantenimus "vocabulàriu", chi andat bene meda in sardu. De su restu, est unu cultismu chi benit dae su dal lat. mediev. vocabularius vocabularium, der. di vocabŭlum «vocàbulu, paràula, faeddu».
E semus in cumpangia bona, cun limbas sorres e finas cun limbas chi non nos sunt mancu parentes, comente si bidet craru in su chi proponimus inoghe:

-filipinu: bokabularyo
-maltesu: vokabularju
-romenu: vocabular
-ispagnolu: vocabulario
-catalanu: vocabulari
-portughesu: vocabulário
-inglesu: vocabulary
-frantzesu: vocabulaire


"proposta" NON "propusta"

Sa paràula "proposta" est unu cultismu, resurtadu de su fem. sustantivadu de propostu, part. pass. de propònnere. Càpitat de lèghere in carchi blog "propusta", a dolu mannu, ma si tratat de un'istropiadura ridìcula e diferentzialista de carchi imparadore de sardu chi tenet s'idea chi, lassende sa "o", est italiana, ma ponende sa "u" est prus sardu! 
Sa paràula "propusta" esistit, ma in croatu! E cheret nàrrere "fallimentu". Cumbinatzione curiosa! Su diferentzialismu, sa maladia de chie istròpiat su sardu creende de lu fàghere prus sardu, est pròpiu unu fallimentu e unu dannu! Fallimentu pro chie lu proponet e dannu pro sa limba, si non semus abbistos!

ogiarolu NON oliera

Pro inditare s'istèrgiu in ue si ponet s'ògiu, si narat ogiarolu, NO oliera, chi est un'italianismu.
Dae s'ispagnolu "vinagrera", derivat in sardu "vinagrera" (dae isp. "vinagre", aghedu), chi est nùmene addatu a inditare s'istèrgiu pro su "aghedu".

ògiu ghermanu NO ògiu de olia

In sardu si narat "ògiu ghermanu" pro s'ògiu tiradu dae s'olia, distintu dae su "ògiu de porcu", tiradu dae su porcu.
Tando, pro s'ògiu tiradu dae s'olia NON si narat "ògiu de olia".
Ite cheret nàrrere "ghermanu"? Belle de seguru, benit dae su latinu germānus in ue teniat tres valores: 
1) carrale, pro frades e sorres chi tenent su matessi babbu e sa matessi mama, o a su nessi su matessi babbu.
2) aguale, totunu, assimigiante.
3) beru, secherru.
Duncas, "ògiu ghermanu" diat chèrrere inditare s'ògiu beru distintu dae s'ògiu pòrchinu.

isse vs issu

Dae su lat. ĭpse, ĭpsa, ĭpsum, in sardu derivant su pronùmene personale "isse, issa, issuissos, issas".
Tocat a ammentare chi "isse" si podet impreare petzi pro inditare pessone, no animale nen cosa.

19/09/12

"su...", artìculu cun valore pronominale

S'artìculu su, sa, sos, sas, is, podet tènnere valore pronominale.
Una frase italiana comente "mi piace il formaggio sardo, soprattutto quello di pecora", in sardu est: m'agradat su casu sardu, mescamente su de berbeghe. No est giustu, duncas, a iscrìere e nàrrere: ...cuddu o cussu de berbeghe. A dolu mannu, custa est una de sas faddinas chi leghimus de prus in sos blogs!

iscritore NO iscriidore

Su faeddu sardu "iscritore" est unu cultismu, comente in ita. "scrittore", "escritor" in ispagnolu, catalanu, portughesu, asturianu, etc., [dae su lat. scriptor -ōris, der. de scriptus, part. pass. de scribĕre «iscrìere»]. No est unu derivadu de "iscrìere", comente "escritor" no est derivadu dae sos àteros infinidos de sas àteras limbas. Duncas "iscriidore" est unu diferentzialismu ridìculu e infantile. Comente chi in italianu esseret "scrivitore" o in ispagnolu e àteras limbas "escribidor"!

18/09/12

istèrgiu NON recipiente, retzipiente

In sardu, istèrgiu  tenet su valore de s'ita. recipiente ma finas de stoviglia.
Duncas: assucare, sabunare, frobbire, ammaniare, giùghere isboidare, prenare, bèndere, comporare... s'istèrgiu.
S'istèrgiu podet èssere de linna, de làmia, de plàstica, de terra.
In càmbiu,  recipiente, retzipiente sunt italianismos.

reghente NON recente, retzente

reghente, comente agetivu e avèrbiu, no est un'italianismu (comente pessat calicunu chi connoschet pagu su sardu!) ma una paràula patrimoniale chi derivat dae su lat. RECENTEM.
Duncas: de reghente apo connotu connotu duos tataresos; sas leges reghentes in contu de limba tutelant finas sa limba sarda.

puale NON sèchiu

A sa paràula italiana "secchio", currispondent in sardu paràulas comente puale o poale (dae su cat. poal), sìcia (dae ita. secchia) e àteras.
"sèchiu" o "sèchio" sunt italianismos reghentes.

ismùrgiu, ismurgiare NON colatzione, fàghere colatzione

Duncas, est giustu: oe amus fatu s'ismùrgiu in presse; oe apo ismurgiadu a cafè e a pane cun mele.

brulla NO ischertzu

bote NON baràtulu, latina

Duncas, est giustu: unu bote de cunserva, unu bote de birra, unu bote de tinta.
In càmbiu, baràtulu, latina sunt italianismos.

16/09/12

dae ue NON dae in ue

Est giustu a nàrrere: in ue ses?, dae ue ses benende?, a ue ses andende? de ue ses?.
Sunt formas non giustas "dae in ue, de in ue, a in ue..."

su bonu, su prus NON sa magior parte

Es.: Su bonu (su prus) de sas pessones mannas faeddat in sardu..
A nàrrere "sa magior parte" est un'italianismu.

05/09/12

isperu NO isperàntzia

Est mègius isperu, es.: non tèngio isperu perunu chi ocannu siat un'annada bona.

càrrigu, incàrrigu, iscàrrigu... NO gàrriu, ingàrriu, irgàrriu...

Duncas finas carrigareincarrigare, iscarrigare...:
Es.:
Su càrrigu est tropu grae e su molente non podet.
A su diretore nostru l'ant dadu un'incàrrigu nou.
Ammenta chi cheret fatu su documentu de iscàrrigu si no as bèndidu totu sa mercantzia.
Pro cras mangianu tocat a nche carrigare a sa màchina totu sos libros.

ma', ba', Paule', Pe'... NON mà, bà, Paulè, Pè...

Cando cramamus una pessone, in sardu, truncamus sa paràula interessada in sa vocale tònica. In custas ocasiones est giustu a iscrìere un'apòstrofu pro sinnare custu truncamentu, no un'atzentu in sa vocale tònica. Duncas est giustu, es.: ma' pro cramare sa mama, ba' pro cramare su babbu, Paule' pro cramare a Pauleddu o a Pauledda, Pe' pro cramare a Pedru, etc.

02/09/12

bighinadu NO ighinadu o chinadu

In sardu, a su sòlitu in paràulas derivadas dae su latinu, sa b, d, f, g de cumintzu de paràula, pretzèdida dae paràula chi agabbat in vocale, podet iscumpàrrere, sena, però, cunsentire peruna elisione de sa vocale de in antis, es.: su (b)ighinu, sa (d)omo, sa (f)èmina, sa (g)ama.
Càpitat finas cun sos topònimos, es.: (B)ilartzi, (F)onne
Cando, imbetzes custas paràulas leant su plurale, custas cunsonantes non ruent, es.: sos bighinossas domossa fèminassa gamas. Custu càpitat finas in sos topònimos, es.: ando a Fonne, isto in Fonne, ando a Bilartzi, isto in Bilartzi. Duncas sa forma giusta est Bilartzi, Fonne, etc.
In carchi bidda, in su plurale,  torrat sa b, non sa g comente diat dèvere èssere: sas bamas, sos batos. A bias, custu plurale cunditzionat finas si singulare: bustu in càmbiu de gustu. Pro ite? Ca sigomente a su sòlitu est sa bi intervocàlica chi ruet, chie faeddat pessat chi si tratet de b finas in paràulas chi tenent sa g.
Una curiosidade. A fortza de elisiones, in biddas comente Paule, dae su (b)ichinadu si podet colare a su chinadu, pro nàrrere su bighinadu. Pro custu, lassende a cada bidda sa libertade de pronuntziare sas paràulas in forma locale, est de utilidade manna una norma de referèntzia comente sa Lsc, chi nos dat sas formas cumpretas de sas paràulas: su bighinu, su bighinadu.

iscumparta NO iscumparsa

In custu sustantivu feminile, sa desinèntzia currispondet a sa de su p.p. de su verbu iscumpàrrere o de sos cumpostos de pàrrere (partu). Duncas est giustu a iscrìere: "S'iscumparta de sa limba sarda nos ponet in pessamentu". 
Iscumparsa est un'italianismu.

.............................................................................................

• Diegu Corràine [dsc], moderadore e redatore.

.............................................................................................

INCARCA IN SU FAEDDU CHI T'INTERESSAT! Si cheres imparare a praticare sa LSC, inoghe ti podimus agiuare. Pro fàghere pregontas, ma finas pro currègere faddinas chi podimus fàghere finas nois, iscrie a: limbasardacomuna@gmail.com

Amus pessadu chi pro sos amigos chi cherent megiorare s'ortografia de sa LSC, cumbenit a tènnere un'ispàtziu che a custu in ue podimus pònnere AVERTÈNTZIAS in manera istàbile, a disponimentu de totus, pro: dare cussìgios, rispòndere a pregontas, currègere isbàllios.

LSC > Delìbera numb. 6/14 de su 18 de abrile de su 2006, su Guvernu sardu aprovat sas normas de sa Limba sarda comuna>Limba Sarda Comuna